๑๑. พยัญชนะสังโยค

พยัญชนะสังโยค

๒๔. พยัญชนะสังโยค หมายถึง พยัญชนะที่มีเสียงควบคู่โดยไม่มีเสียงสระแทรกกลาง เป็นอีกรูปแบบหนึ่งของอักษรในภาษาบาลี.  พยัญชนะสังโยคนั้นมี ๒ ลักษณะ คือ

๑. ตัวสะกด

 ๒.ตัวควบกล้ำ

 ๑. ตัวสะกด หมายถึง พยัญชนะสองตัวที่อยู่คู่กันโดยมีตัวหน้าเป็นตัวสะกดสระที่อยู่ข้างต้นอีกที.  ส่วนตัวหลังเป็นตัวที่ติดตามคู่ไปกับตัวสะกดนั้นโดยที่ไม่มีเสียงสระแทรกกลาง  บางครั้งท่านก็เรียกว่า ตัวซ้อน เช่น  สกฺโก เป็นต้น

๒. ตัวควบกล้ำ หมายถึง พยัญชนะสองหรือสามตัวที่ไม่มีเสียงแทรกระหว่างกลาง ซึ่งพยัญชนะเหล่านั้น จะออกเสียงควบหรือกล้ำหรือผสมกัน ส่วนสระที่เป็นที่อาศัยให้พยัญชนะออกเสียงนั้น จะมีอยู่ตรงตำแหน่งหลังของพยัญชนะตัวที่สองหรือสามของตัวควบกล้ำนั้น เช่น กตฺวา อินฺทฺริยํ เป็นต้น.

หลักการเขียนพยัญชนะสังโยค

พยัญชนวรรค มีวิธีการดังนี้

            ๑. พยัญชนะที่ ๑ ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๑ และที่ ๒ ในวรรคของตนเองได้ทำหน้าที่เป็นตัวสะกด คือ

            - พยัญชนะที่ ๑ ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๑ ดังนี้คือ

ก  ซ้อน  ก  เช่น สกฺโก             จ  ซ้อน  จ  เช่น  อจฺจิ               ฏ  ซ้อน  ฎ  เช่น วฏฺฏํ

ต  ซ้อน  ต  เช่น  อตฺตา            ป  ซ้อน ป  เช่น  สปฺโป           

            -  พยัญชนะที่ ๑ ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๒  นั้น ดังนี้ คือ

ก  ซ้อน  ข  เช่น  อกฺขรํ                        จ  ซ้อน  ฉ  เช่น  อจฺฉรา          ฏ  ซ้อน  ฐ  เช่น ฉฏฺฐี

ต  ซ้อน  ถ  เช่น วตฺถํ               ป  ซ้อน  ผ  เช่น  ปุปฺผํ

            ๒.  พยัญชนะที่ ๓  ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๓ และที่ ๔ ในวรรคของตนได้

            -  พยัญชนะที่ ๓ ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๓ นั้น ดังนี้

ค  ซ้อน  ค  เช่น อคฺคิ               ช  ซ้อน ช  เช่น อชฺช                ฑ  ซ้อน  ฑ  เช่น ฉุฑฺโฑ

ท  ซ้อน  ท  เช่น สทฺโท            พ  ซ้อน  พ  เช่น สพฺพํ            

- พยัญชนะที่ ๓ ซ้อนหน้าพยัญชนะที่ ๔ ดังนี้

ค  ซ้อน ฆ  เช่น  อคฺโฆ            ช  ซ้อน  ฌ  เช่น อชฺฌาสโย     ฑ  ซ้อน  ฒ  เช่น วุฑฺฒิ

พ  ซ้อน  ภ  เช่น  อพฺภานํ

            ๓.  พยัญชนะที่ ๕ คือ ตัวที่สุดวรรค  เว้น ตัว ง เสีย ซ้อนหน้าพยัญชนะในวรรคของตนได้ทั้ง ๕ ตัว,  ส่วนตัว ง ซ้อนหน้าพยัญชนะในวรรคของตนได้ ๔ ตัว  ซ้อนหน้าตัวเองไม่ได้ เพราะในภาษาบาลีไม่มีที่ใช้.

            - พยัญชนะที่สุดวรรค ซ้อนหน้าพยัญชนะในวรรคของตนเองได้ดังนี้

            ง  ซ้อน  ก  เช่น  สุงฺโก             ง  ซ้อน  ข  เช่น  สงฺโข            

            ง  ซ้อน  ค  เช่น  องฺคํ               ง  ซ้อน  ฆ  เช่น  สงฺโฆ

             ซ้อน  จ  เช่น  ปญฺจ             ญ  ซ้อน  ฉ  เช่น  สญฺฉนฺนํ

              ซ้อน  ช  เช่น  กุญฺชโร        ซ้อน  ฌ  เช่น วญฺฌา

            ซ้อน    เช่น  ปญฺญา       

            ณ  ซ้อน  ฏ  เช่น  กณฺฏโก        ณ  ซ้อน   เช่น  กณฺโ

            ณ  ซ้อน  ฑ  เช่น ปณฺฑิต         ณ  ซ้อน  ฒ  เช่น สุณฺฒิ

            ณ  ซ้อน  ณ  เช่น  กณฺโณ        

            น  ซ้อน   ต  เช่น  สนฺติ           น  ซ้อน  ถ  เช่น  ปนฺโถ

            น  ซ้อน   ท เช่น  จนฺโท           น  ซ้อน  ธ  เช่น  สนฺธิ

            น  ซ้อน  น  เช่น  สนฺโน         

            ม  ซ้อน  ป  เช่น  อนุกมฺปโก    ม  ซ้อน  ผ  เช่น  สมฺผสฺโส

            ม  ซ้อน  พ  เช่น  อมฺโพ           ม  ซ้อน  ภ  เช่น  ถมฺโภ

            ม  ซ้อน  ม  เช่น อมฺมา

            สรุปเป็นคำพูดสั้นๆ ได้ว่า “หนึ่งซ้อนหนึ่ง ซ้อนสอง,  สามซ้อนสาม ซ้อนสี่, ห้าซ้อนได้ทุกตัวในวรรค ยกเว้น  ง  ไม่ซ้อนตัวเอง”.

พยัญชนะอวรรคมีวิธีการดังต่อไปนี้ คือ

            ๑.   ย  ล  ส  ๓ ตัวนี้ ซ้อนหน้าตัวได้ เช่น เสยฺโย  สลฺลํ  อสฺโส เป็นต้น ทำหน้าที่เป็นตัวสะกด

            ๒.  ย  ร  ล  ว ห  ๕  ตัวนี้ ถ้าอยู่หลังพยัญชนะตัวอื่น มีหน้าที่เป็นตัวกล้ำ โดยออกเสียงผสมกับพยัญชนะตัวอื่นมีกฏเกณฑ์ ดังนี้ คือ

                        ๑).  ย กล้ำ กับพยัญชนะที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓ ที่ ๔ และที่ ๕ ได้ คือ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ เป็น  กฺย เช่น สกฺย,  

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๒ เป็น ขฺย เช่น อาขฺยาต, 

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๓  เป็น คฺย เช่น อาโรคฺย

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๔  เป็น ธฺย เช่น อธฺยตฺถ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๕ เป็น นฺย เช่น นฺยาส

                        ๒). ร เป็นตัวกล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ และที่ ๓ ได้ คือ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ เป็น ตฺร เช่น ตตฺร

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๓ เป็น พฺร เช่น พฺรูติ

                        ๓).  ล เป็นตัวกล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ ได้ คือ กฺล เช่น เกฺลส, ปฺล เช่น ปฺลว

                        ๔).  ว เป็นตัวกล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ ที่ ๒ ที่ ๓  ที่ ๔ และที่ ๕ ได้ คือ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๑ เป็น   กฺว เช่น กฺวจิ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๒ เป็น  ขฺว เช่น ขฺวาหํ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๓  เป็น ทฺว เช่น เทฺว

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๔  เป็น ธฺว  เช่น สาธฺวลงฺกติ

            -  กล้ำกับพยัญชนะที่ ๕ เป็น นฺว เช่น อเนฺวติ

                        ๕). ห เป็นตัวกล้ำกับพยัญชนะที่ ๕ ได้ เป็น ญฺห เช่น ปญฺหา เป็นต้น 

๓.  ในกรณีที่พยัญชนะวรรคเป็นตัวหลัง จะมีพยัญชนะอวรรค ๒ ตัวเท่านั้นที่เป็นตัวกล้ำได้  คือ  ส  หรือ  ห  ดังนี้คือ 

            - ส เป็นตัวหน้ากล้ำกับ ต ตัวหลัง เป็น สฺต เช่น  วิทฺธสฺต

            - ห เป็นตัวหน้ากล้ำกับ ม ตัวหลัง เป็น หฺม เช่น พฺรหฺม

           ๔. ระหว่างพยัญชนะอวรรคด้วยกัน มีเกณฑ์การนำและตามได้ดังนี้

            ย  นำ ห ตามได้  เป็น ยฺห เช่น ปสยฺห,  คยฺหติ

            ล  นำ ย ตามได้ เป็น ลฺย เช่น กลฺยาณ

            ล  นำ ห ตามได้ เป็น ลฺห เช่น วุลฺหติ

            ว  นำ ห  ตามได้ เป็น วฺห เช่น ชิวฺหา

            ส  นำ ย  ตามได้ เป็น สฺย เช่น อาลสฺย

            ส  นำ ว ตามได้ เป็น สฺว เช่น สฺวากฺขาต

            ห  นำ  ว  ตามได้ เป็น หฺว ชุหฺวติ

            ฬ นำ ห  ตามได้ เป็น อารุฬฺหติ

         ๕. ในกรณีที่มีทั้งตัวสะกดและตัวกล้ำรวมอยู่ด้วยกันถึง ๓ ตัว ที่เรียกว่า ตัวควบกล้ำ พยัญชนะสองตัวแรกมักเป็นพยัญชนะวรรค ส่วนตัวท้ายจะเป็นพยัญชนะอวรรคตัวใดตัวหนึ่ง ในสามตัวนี้ คือ ย  ร ว  ดังนี้ คือ

            ย  อยู่ท้าย เป็น งฺขฺย เช่น สงฺขฺยา  ทฺธฺย เช่น พุทฺธฺยตฺถ

            ร  อยู่ท้าย เป็น นฺทฺร เช่น อินฺทฺริย

            ว อยู่ท้ายเป็น กฺขฺว เช่น จกฺขฺวาปาถ, นฺตฺว เช่น คนฺตฺวา

            มีพิเศษบางคำที่ตัวแรกสุดเป็น ส ตัวที่สองเป็น ต และตัวสุดท้ายเป็น ร คือ สฺตฺร เช่น ภสฺตฺรา

v